Реферат манас жонундо кыргызча скачать

«МАНАС» ЭПОСУ КЫРГЫЗСТАН ТАРЫХЫНЫН К??Н?РГ?С БУЛАГЫ.

Кыргыз элинин турмушунун к?рк?м энциклопедиясы болгон «Манас» эпосунда кыргыз элинин эн байыркы доордон берки басып ?тк?? тарыхый жолунун урунттуу учурлары боюнча маалыматтар берилет. Андан байыркы жамааттык коомдук формациянын т?з?л?ш?н?н айрым м?н?зд?? белгилерин аскер демократиясын (согуштан т?шк?н олжолорду б?л?шт?р??д? кошуундун м?ч?л?р?н?н тен укуктуулугу, жол башчыларды, хандарды шайлоо ж. б.) баамдоого болот. Окуялар болуп ?тк?н жерлердин, уруулардын, элдердин, адамдардын аттары архаикалык м?н?зд? берилет. «Манас» эпосунан кыргыз элинин согуштардагы абалы менен катар жай турмуштагы жашоосу ж???нд? ?т? бай жана так маалыматтарды бил??г? болот. Элдин жай турмушу согуштар ортосундагы окуяларда айтылуу менен гана чектелбейт. Эпосго элдин абалын, жашоо шартыв, ?рп-адатын, д?йн?г? карата болгон философиясын чагылдырган к?л?мд?? эпизоддор ?т? арбын кездешет. Чыгармадан кыргыздардын турмушун белгил?? бир жагын чагылдырууга арналып, аны тере? деталдаштырып берген маалыматтарды кездеш??г? болот.

Мисалы, баласыз улгайган адамдын зарланганынан, балалуу болуу, ага байланыштуу элдик ырым-жырымдар, жаш баланы турмуш менен тааныштырып, тарбия бер??г? байланыштуу материалдар негизинен «Манастын туулушу жана балалык чагы» б?л?м?нд? берилет. Кыргыз элинин эл башкаруу, уюмдашуу, элди бириктир?? ж???нд?г? аракеттери «Манастын кан шайланышында» чечмеленет. Элибиздин куда т?ш??, баласын ?йл??г? байланыштуу каада-салттары «Манастын Каныкейди алганында» чагылдырылса, адам ?л?м?, с??к коюу ?рп-адаттары «Кек?т?йд?н ашы», «Манастын ?л?м? жана ага кумб?з салдыруу» б?л?м?нд? баяндалган. Эпостон кыргыз элинин турмушунун бардык тармактарын камтыган ак менен кара, ?м?р-?л?м, жакшылык-жамандык, пайда-зыян ж?н?нд?г? философиялык ой-толгоолорун бил??г? болот. Элибиздин ишенимдери, ж?р?ш-туруш нормалары, эл аралык мамилелери, жаратылыш, коом, география, медицина ж. б. ж?н?нд?г? билимдери да эпосто ке?ири чагылдырылган. «Манас» эпосу зор к?л?мд??, узак убакыт ооз ж?з?нд? гана жашап келгендиктен анын ?зг?р??с?з сакталган (канондук) тексти жок.

Эпостун мазмуну, ыр саптары устаттан шакиртке, бир муундан экинчисине ?тк??д?, ал т?г?л бир эле манасчы эпосту улам кайталап аткарганда ?зг?р??л?рг? учураган. Ушундан келип эпостун т?рд?? варианттары жаралган. Азыркы кезде «Манас» эпосунун негизги б?л?мд?р?н?н кагаз бетине т?ш?р?лг?? 70тен ашуун варианты белгил??. Эпостун улам жаны ?лг?л?р?н жыйноо иши дагы эле улантылууда. «Манастын» варианттарынын дээрлик бардыгында эпостогу негнзги мазмунун, окуялардын нугун т?зг?н салттык туруктуу эпизоддор сакталган. Бирок эпостун варианттарынын к?л?м?, мазмундук, формалык касиеттери, к?рк?мд?к денгээли бир кылка эмес. Бири-биринен орчундуу айырмачылыктарга ээ варианттар да, к?п белгилери боюнча жакын турган, бир эле окуяны айрым ?зг?ч?л?кт?р менен айткан варианттар да бар. Чыгарманын бардык негизги окуяларын камтыган толук кандуу варианттар чыныты же чо? манасчылар тарабынан туз?л?т. «Манас» таануу илиминде эпостун окуялары толук камтылган ?лг?л?р? такталган. Аларга эпостун биринчи б?л?м?н?н Сагымбай Орозбак уулу, Саякбай Карала уулу, Шапак Рысменде уулу, Тоголок Молдо (Байымбет Абдыракман уулу), Багыш Сазан уулу, Мойдобасан Мусулманкул уулу, Ыбрайым Абдыракман уулу, Мамбет Чокмор уулу тарабынан т?з?лг?? варианттарын, ал эми «Семетей, «Сейтектин» Саякбай Карала уулу, Жа?ыбай Кожек уулу, Молдобасан Мусулманкул уулу, Багыш Сазан уулу, Жакшылык Сары уулу, Мамбет Чокмор уулу, Акмат Рысменде уулу, Актан Тыныбек уулу ж. б. жараткан варианттарын кошууга болот.

«Манас» эпосунун негизги варианттарынын ичинен чо? манасчылар Сагымбай менен Саякбайдан жазылып алынган тексттер башка варианттардан материалдарынын толуктугу жана ?зг?ч? кенири планда айтылышы, к?рк?мд?к де?гээлинин жогорулугу менен айырмаланып турат. «Манас» эпосунун бардык негизги варианттарга м?н?зд?? ?з?к окуяларга т?м??д?г?л?р кирет: к?чт?? душман тарабынан кыргыздардын чабылышы; баатырдын т?р?л?ш? жана бала чагы, алгачкы эрдиктери; ата журтту баскынчылардан бошотуу, Алтайдагы кыргыздардын Ала-Тоого кайра келиши; Шоорук, Алооке окуялары; Алмамбеттин тарыхы; Манастын Каныкейге ?йл?н?ш?; К?зкамандар окуясы; К?к?т?йд?н ашы; Чо? Казат; Манастын ?л?ш? жана ага к?мб?з салдыруу. Эпосто бул ?з?к окуялардын бершшши ыгы, ар бир окуянын орду туруктуу. Айрым учурларда гана окуялар орун алмашып кеткен же айрым эпизоддор ?з ордуна эмес башка б?л?мд? айтылып калган учурлар болот.

«Манасты» тарыхый булак катары пайдаланууда эпостун т?рду? варианттарын изилдеп-иликт?? ?зг?ч? мааниге ээ. «Манас» эпосторунун бардык варианттарына бирдей мамиле кылып аларды объективд??, тере? изилдеп, кыргыз элинин тарыхын окуп ?йр?н??д? ке?ири пайдаланууну ыйык парз катары эсептешибиз керек. ?ск?н ОСМОНОВ — Кыргыз Улуттук илимдер академиясынын корреспондент-муч?с?, тарых илимдеринин доктору, профессор.